Teatr Telewizji TVP

W poszukiwaniu zgubionego buta

Spektakl na postawie prozy Wiesława Myśliwskiego w reżyserii Izabelli Cywińskiej. Przedstawienie z 1997 roku.

Scenariusz widowiska został oparty na jednym z rozdziałów powieści Wiesława Myśliwskiego „Widnokrąg" – laureatki nagrody literackiej NIKE. To najważniejsza książka 1997 roku – zauważył krytyk. To odzyskiwanie utraconego czasu przez pisanie, proustowska przemiana życia w literaturę.

Entuzjastyczne recenzje towarzyszą zresztą twórczości Wiesława Myśliwskiego (ur.1932) od olśniewającego debiutu w 1967 r. powieścią „Nagi sad" (na podstawie jednego z rozdziałów Ryszard Ber nakręcił głośny film „Przez dziewięć mostów", nagrodzony Złotą Prahą na festiwalu telewizyjnym w Pradze i Grand Prix w dziale filmów telewizyjnych na Festiwalu Telewizji Świata w Hollywood). Później był „Pałac" (1970) – prawdziwy bestseller wydawniczy oraz powieść przez wielu uznana za arcydzieło „Kamień na kamieniu"(1984). Powodzeniem cieszyły się też dramaty:„Złodziej", „Klucznik" i „Drzewo". Być może niecodzienna zgodność krytyki i opinii publicznej brała się stąd, że książki Myśliwskiego jednocześnie są trudne i proste,dla smakoszy i zwykłych czytelników. Tworząc jedyny w swoim rodzaju typ prozy filozoficznej, często przyrównywany do Prousta, opisał zarazem Myśliwski – wnikliwie jak nikt dotąd – chłopską osobowość, mentalność, jej przemiany i uwarunkowania. Są to książki o człowieku, który odnajduje swoją tożsamość w rodzinnym środowisku, najbliższej sobie społeczności i kulturze. W tym kontekście „Widnokrąg" jest książką szczególną. Jak zauważył Henryk Bereza, wybitny znawca twórczości Myśliwskiego, „całość wielkiego dzieła oznacza przejście od narracji o człowieku w ludzkiej zbiorowości do narracji o koniecznych – niezależnie od tego czy są, czy doświadcza się ich braku – i fundamentalnych więziach każdego człowieka z kilkorgiem innych ludzi, którzy stanowią warunek życia i jego ciągłości".

W opowieści o poszukiwaniu zgubionego buta najważniejszą postacią staje się Matka. Ten rozdział powieści – a także spektakl Izabelli Cywińskiej, dzięki poruszającej interpretacji Izy Dąbrowskiej – jest hołdem dla Matki, upartej, nieznośnej, zaciętej, nieustępliwej w postanowieniach, żelazną ręką trzymającej najbliższych – dla ich dobra, tak jak ona je rozumie.

Polska wieś gdzieś nad Sanem. Lata czterdzieste. Trzyosobowa rodzina wysiedleńców – Matka, Ojciec, kilkuletni syn. Cieszą się, bo Ojciec właśnie dostał posadę, a to oznacza poprawę ich statusu i bytu. Niestety, w czasie drogi do urzędu, gdzie Ojciec ma zacząć pracę, chłopiec gubi but. Matka i Syn wracają, by go odnaleźć. W obie strony Matka wędruje na przodzie, prowadzi męża i dziecko, dyryguje, upomina. Nie jesteś wiejskie dziecko, żebyś boso szedł, strofuje syna, po chwili karci go, że zniszczył nowe buty i każe je zdjąć, potem znów krzyczy, że jest bosy, a tu ojciec posadę ma objąć, jak to wygląda... Mąż, który przez całą drogę prawie się nie odzywa, w pokorze przyjmuje żoniny przytyk – tobie zawsze się wydawało więcej niż mogłeś...

Gdy pozostają tylko we dwoje w bezkresnej przestrzeni, kobieta i dziecko, ona czuje się za wszystko odpowiedzialna, jest gotowa skoczyć z pazurami do każdego, kto źle się odnosi do jej małego. W zaaferowaniu, w zagonieniu umie przecież zatrzymać się, dostrzec wokół to co piękne – a człowiek tak pędzi, że świata nie widzi... Umie dostrzec w drugiej istocie to co najważniejsze – nieraz wydaje się, że człowiek wiezie kartofle, a on ból w sobie wiezie...

Matka i Syn spotykają w drodze różnych ludzi. Jedni dziwią się ich wędrowaniu, drudzy wyśmiewają, jeszcze inni pomagają biedakom. Każdy z rodzajowych obrazków – w gospodarskim obejściu, przy drodze, na kartoflisku, przy płocie – stanowi odrębne studium chłopskiej mentalności, wiejskiego obyczaju i tradycyjnej ludowej religijności. Kiedy Piotrek i Matka za radą pobożnych ludzi docierają do figury św. Antoniego, który jest na zguby najlepszy, chłopiec odczytuje z postumentu inskrypcję poświęconą św. Izydorowi. Ale i na to nieustępliwa kobieta znajdzie odpowiedź, na miarę swoich doświadczeń i pragnień.

Tragikomiczna, poetycka, metaforyczna przypowieść o przewrotności losu nie pozostawia złudzeń – człowiek nie zdoła przekroczyć widnokręgu swoich przyrodzonych ograniczeń. Ale nie jest to wniosek pesymistyczny, bo jest to też historia o wiecznym dążeniu. I o poszukiwaniu. Sensu, prawdy, celu życia. Zamiast „buta” można podstawić inne słowa i znaczenia.

Scenariusz tv: Izabella Cywńska
Scenografia: Magdalena Dipont, Roman Tarwacki,
Kostiumy:
Magda Biedrzycka
Muzyka:
Jerzy Satanowski
Zdjęcia:
Jacek Petrycki

Obsada:
Iza Dąbrowska (Matka), Jan Prosiński (Piotrek), Andrzej Iwiński (Ojciec), Irena Kownas (Gospodyni), Tomasz Zaliwski (Gospodarz), Henryk Gołębiowski (Chłop z kartoflami), Jan Kociniak (Chłop z rowerem), Halina Bednarz, Anna Lenartowicz-Stępkowska, Jerzy Dukay, Jerzy Kozłowski, Stanisław Penksyk, Maciej Szary (Przy płocie), Anna Gornostaj, Małgorzata Rożniatowska, Tomasz Musiałowicz, Marcin Sosnowski (Na kartoflisku), Jerzy Kamas (Starzec), Janusz Michałowski (Przewoźnik) i inni,

Czas:
56 min